ՀամաստեղություններԵթե գիշերը նայեք երկնքին, այնտեղ անպայման կտարբերեք հատկապես պայծառ աստղերի խմբեր, որոնք կազմում են որոշակի պատկերներ: Հազարամյակների ընթացքում մարդիկ այդ խմբերին տվել են անուններ: Այդ աստղերի առանձին խմբերը կոչվում են համաստեղություններ կամ, ինչպես անցյալում են ասել, աստեղատներ: Դրանց մի մասին անուններ տվել են հույները՝ 2000 տարի առաջ, ապա՝ նաև հնդիկ և արաբ աստղագետները: Հայկական լեռնաշխարհի բնակիչներն աստղային երկնքով հետաքրքրվել են վաղ անցյալում. այդ են վկայում համաստեղությունների՝ Հայաստանում հայտնաբերված ավելի քան 3 հազարամյակի վաղեմության բազմաթիվ ժայռապատկերներ: Ներկայումս երկնակամարում ճանաչված է 88 համաստեղություն: Նրանց անուններ են տրվել երկնքում այս կամ այն աստղը հեշտությամբ գտնելու նպատակով: Երկրից դիտելիս թվում է, թե համաստեղության աստղերն իրար մոտ են գտնվում, սակայն իրականում նրանց միջև հսկայական տարածություններ կան: Կա միջազգային համաձայնություն, ըստ որի՝ աստղագետները պայմանավորվածություն ունեն համաստեղությունների թվացյալ սահմանների և նրանց պաշտոնական անվանումների վերաբերյալ: Հնում համաստեղություններին տալիս էին կենդանիների, օրինակ՝ Առյուծ (Leo), Կարապ (Cygnus), կամ հին հունական առասպելների հերոսների, օրինակ՝ Պերսևս (Perseus), Անդրոմեդա (Andromeda), անուններ: Վերջերս տրված անվանումներից են՝ Օկտանտ (Octans), Ժամացույց (Horologium) և այլն:
Թե հատկապես ո՞ր համաստեղությունները կարող ենք տեսնել աստղային երկնքում, կախված է տարվա եղանակից, գիշերվա ժամից և դիտման վայրից: Հյուսիսային կիսագնդի բնակչին ավելի հարմար է աստղային երկինքը դիտել ձմեռային երեկոներին: Օրիոն (Orion) կամ Որսորդ համաստեղությունում կան շարք կազմած և Օրիոնի գոտի կոչվող 3 շատ պայծառ աստղեր, որոնց մոտ են գտնվում Ցուլ (Taurus) և Երկվորյակներ (Gemini) համաստեղությունները: Ամառային երեկոներին լավ տեսանելի են Արծիվ (Aquila), Կարապ (Cygnus) և Քնար (Lira) համաստեղությունների 3 պայծառ աստղերը, որոնք, ասես, կազմում են հսկայական եռանկյուն: Այդ 3 աստղերը ձեզ կօգնեն գտնելու մի քանի այլ համաստեղություններ ևս: Հարավային կիսագնդում տեսանելի են բոլորովին այլ համաստեղություններ, օրինակ՝ Հարավային Խաչը (Crux Australis) և Կենտավրոսը (Centaurus):
Մեր նախնիները համաստեղություններին տվել են նաև այլ անուններ. օրինակ՝ Օրիոնը կոչել են Հայկ Նահապետի, Հերկուլես համաստեղությունը՝ Վիշապաքաղ Վահագնի (կայծակի ու ամպրոպի աստված) անուններով: Մեծ Արջն անվանել են Եզներ, Սայլ, Շերեփ:
ր
Հին ժամանակներում արեգակի և լուսնի խավարուներն ասոցացնում էին երկրաշարժի, պատերամի, ջրհեղեղի և այլ աղետների նախանշաններ: Իրականում դրանք սովորական լուսային երևույթներ են, որոնք բացատրվում են լույսի ուղղագիծ տարածմամբ: Գիտնականները կարողանում են մեծ ճշգրտությամբ կանխատեսել Արեգակի և Լուսնի խավարումները: Տեսնենք թե երբ է դիտարկվում Արեգակի խավարումը: Լուսինը սեփական լույսից զուրկ անթափանց մարմին է:
Երբ Լուսինը հայտնվում է Արեգակի և Երկրի մինջև, լրիվ կամ մասնակի չափով ծածկում է Արեգակի դիտելի սկավառակը: Լուսնի կոնաձև ստվերն ընկնում է երկրի վրա:
Երկրի մակերևույթի այն մասերից, որոնք հայտնվում են լրիվ ստվերի սահմաններում, դիտվում է արեգակի լրիվ խավարում: Կիսաստվերում գտնվող տեղերից դիտվում է Արեգակի մասնակի խավարումը:
Որն է լույսի ուղղագիծ տարածման օրենքի ճիշտ ձևակերպումը
Համասեռ միջավարյում լույսը տարածվում է ուղղագիծ
Վակուումում լույսը տարածվում է ուղղագիծ
Հարց 2
Ա-բ և գ-դ
Հարց 3
Հարց 4
Անդրադարձումը կոչվում է հայելային, եթե մակերևույթի վրա ընկնող զուգահեռ ճառագայթների փունջը անդրադառնում է զուգահեռ փնջի տեսքով։
Հարց 5
Ինչ անկյան տակ պետք է ընկնի ճառագայքը, որպեսզի ընկնող և անդրադորձող ճառագայթները կազմեմ 50 աստիճան անկյուն։
Պատ․՝ 25 աստիճան
Հարց 6
Նկար 120-ում պատկերված են սեղանին դրված հայելու և AB առարկային դիրքերը։ Նկար 121-ում բերված է դեպքերից որ մեկում է ճիշտ պատկերված AB առարկայի՝ հայելու մեջ ստացվող պատկերը․
Պատ․3՝ գ
Հարց 7
Մարդը կանգնած է ուղղաձիգ դրված հայլուց որոշակի հեռավորթության վրա ինչպես կփոխվի մարդու և նրա պատկերի միջև հեռավորությունը, եթե մարդը մեկ մետրով մոտենա հայելուն։
Պատ 1` կփոքրանա 2մ
Հարց 8
S կետային աղբյուրից AB հարթ հայելու վրա ընկնում են ճառագայթներմ որոնք հայելու եզրերի հետ կազմում են 45 աստիժանի անկյուններ։ Որոշեք հայելու երկարությունը, եթե աղբյուրի և պատկերի մմիջև հեռավորությունը 20սմ է։
Պատ․՝ 0,4մ
Արեգակի խավարում
Ըստ տվյալների 2018 թվականի փետրվարի 15ին նորից տեղի կունենա արեգակնային խավարում: Իսկ վերջին արգեակի խավարումը տեղի է ունեցել 2017 թվականի օգոստոսի 21-ին: Արեգակի խավարումը տեղի է ունենում, երբ Լուսինը անցնում է Երկրի և Արեգակի միջով և ծածկում է Արեգակի սկավառակը: Կախված Երկրի նկատմամբ իր դիրքից և Երկրից ունեցած հեռավորությունից՝ Լուսինը կարող է ծածկել Արեգակն ամբողջությամբ (լրիվ խավարում) կամ դրա մի մասը միայն (մասնակի խավարում)։ Լինում են նաև օղակաձև և հիբրիդ խավարումներ։ Հիբրիդ խավարում շատ հազվադեպ է դիտվում, երբ երկրագնդի որոշ մասում լրիվ, որոշ մասում օղակաձև խավարում է դիտվում։
Լուսնի խավարում
Լուսնի խավարումը Երկրի և Արեգակի և Լուսնի միջև գտնվելու երևույթն է: Լուսնի խավարումը կոչվում է լրիվ, եթե այն ամբողջությամբ գտնում է Երկրի ստվերի մեջ։ Ի տարբերություն Արեգակի խավարման փուլի, Լուսնի խավարումը հնարավոր է դիտել միայն լիալուսնի ժամանակ։ Լուսնի լրիվ խավարումները ավելի երկարատև են՝ գրեթե երկու ժամ։ Սեփական լույս չունենալու պատճառով թվում է, թե լրիվ խավարման փուլում Լուսինը չպետք է երեևա, սակայն այն մեզ է ներկայանում դեղնակարմրավուն երանգով: Արեգակի ճառագայթները, շոշափելով Երկրի մակերևույթն ու երկար ճանապարհ անցնելով նրա մթնոլորտով, կարմրում են ու բեկվելով, ուղղվում դեպի Լուսին։ Այս պատճառով էլ Լուսնի լրիվ խավարումը երբեմն անվանում են «Արյունոտ Լուսին»: Հունվարի 31ին տեղի ունեցավ կապույտ Լուսնի խավարումը: Երկնային մարմինները, մեկը մյուսին ծածկելու պատճառով, երկրային դիտորդին ամբողջությամբ կամ մասամբ որոշ ժամանակ չեն երևում։Խավարումներին են համարվում Արեգակի ծածկումը Լուսնով, Լուսնի ծածկումը Երկրի ստվերով, ինչպես նաև աստղերի և մոլորակների ծածկումները Լուսնով, Արեգակի սկավառակի վրայով ներքին մոլորակների անցումները, մոլորակի սկավառակի վրայով իր արբանյակների անցումները։Երկրի ստվերն ընկնում է Լուսնի վրա և տեղի է ունենում Լուսնի լրիվ կամ մասնակի խավարում։ Լուսնի լրիվ խավարումը առավելագույնը տևում է 1 ժ 45 ր:Համակարգիչ
Եկեք վերհիշենք, թե ինչպես է կառուցված համակարգիչը: Համակարգչի «սիրտը» միկրոչիփն է՝ բարդագույն էլեկտրոնային սխեմաներով սիլիցիումի փոքրիկ թիթեղը: Այն կոչվում է միկրոպրոցեսոր: Համակարգչի այս հատվածամասը կատարում է բոլոր հաշվարկները և մշակում կատարվող ծրագրի հրահանգները: Միկրոպրոցեսորն իրավացիորեն համարվում է համակարգչի «էլեկտրոնային ուղեղը»: Ծրագրեր և տվյալներ պահելու համար համակարգիչն ունի նաև հիշողության միկրոսխեմաների հավաքածու: Կա հիշողության 2 տեսակ՝ գործութային (օպերատիվ) և հիմնային: Դրա շնորհիվ համակարգիչը հիշողության հնարավորություն է ունենում: Գործութային հիշողության մեջ պահվող ամեն ինչ ջնջվում է համակարգիչն անջատելուց հետո: Հիմնային հիշողության մեջ պահվում են այն անփոփոխ տվյալները, որոնք մշտապես օգտագործվում են: Այդ տվյալները չեն ջնջվում համակարգիչն անջատելուց հետո: Եթե այս ամենը չլիներ, ապա համակարգիչը չէր գործի:
Իհարկե սկզբում մեր համակարգիչը պետք է միացված լինի որևէ հոսանքի աղբյուրին: Դրա շնորհիվ էլեկտրական հոսաքը հասնում է մեր համակարգչին: Դրանից հետո մենք կկարողանանք մեր համակարգիչը միացնել և օգտագործել:
Էլեկտրական դիմադրություն: Օհմի օրենքը շղթայի տեղամասի համար
Լարման և հոսանքի ուժի U/I հարաբերությունը կախված չէ ոչ լարումից և ոչ էլ հոսանքի ուժից: Սակայն տարբեր հաղորդիչների համար այդ հարաբերությունը տարբեր է: Նշանակում է,որ հաղորդչում լարման և հոսանքի ուժի հարաբերությունը որոշվում է միայն հաղորդչի հատկություններով: Այդ հարաբերությունը կարող է ծառայել որպես հաղորդչի բնութագիր, որն անվանում են էլեկտրական դիմադրություն, որը սովորաբար նշանակում է R տառով:Դիմադրությունն արտահայտվում է օհմով: Մեկ օհմն այն հաղորդչի դիմադրությունն է, որտեղ հոսանքի ուժը հավասար է մեկ ամպերի, երբ նրա ծայրերին կիրատված է մեկ վոլտ լարում: Միևնույն լարման դեպքում տարբեր հաղորդիչներում հոսանքի ուժի արժեքները հակադարձ համեմատական են այդ հաղորդիչների դիմադրութուններին: Շղթայի տեղամասում հոսանքի ուժն ուղիղ համեմատական է տեղամասի ծայրերին կիրառված լարմանը և հակադարձ համեմատական այդ տեղամասի դիմադրությանը:
Օհմի օրենք
Հոսանքի մեծությունը ուղիղ համեմատական է հաղորդչի լարմանը և հակադարձ համեմատական է նրա դիմադրությանը:
Հոսանքի ուժ: Ամպերաչափ
Եթե կամայական հավասար ժամանակներում հաղորդչի լայնական հատույթով անցնում են լիցքի նույն քանակները, ապա այդպիսի հոսանքն անվանում են հաստատուն հոսանք:
Հոսանքի ուժ անվանում են հաղորդչի լայնական հատույթով կամայական ժամանակում անցած լիցքի հարաբերությունն այդ ժամանակին:
Հոսանքի ուժն նշանակում են I տառով: Հոսանքի ուժի միավորն անվանում են ամպեր: Էլեկտրական լիցքը նշանակում են q տառով: Էլեկտրական լիցքի միավորը 1 կուլոնն է: Մեկ կուլոնն այն լիցքն է, որն անցնում է հաղորդչի լայնական հատույթով մեկ վայրկյանում, երբ հաղորդչում հոսանքի ուժը մեկ ամպեր է: Հոսանքի ուժը չափում են հատուկ սարքերով, որոնք կոչվում են ապերաչափներ:
Լամպիի դիմադրության հաշվումը
Աշխատանքի նպատակը
Կառուցել հախորդիչում հոսանքի ուժի կախումը, հաղորդիչի ծայրերին կիրառված լարումից պատկերող գրաֆիկը: Գրաֆիկի միջոցով որոշել հաղորդիչի դիմադրությունը:
Հոսանքի աղբյուր լամպ ռեոստատ, ամպերաչափ, ոլտաչափ, բանալի:
Փորձի կատարման ընդացքը
Հավաքել էլեկտրական շղթա
Ռեոստատի միջոցով հաղորդիչում կարգավորել էլեկտրական հոսանքը: Սողնակի միջոցով տարբեր դիրքերում փոփոխել հոսանքի ուժը և չափել համապատասխան լարումը: Չափման արդյունքները գրանցել աղյուսակում և կառուցել գրաֆիկ: Օհմի օրենքով որոշել լամպի դիմադրությունը: Հաշվել հաղորդիչի դիմադրության ստացված արդյունքների միջին թվաբանականը:
- Լույս, էլեկտրամագնիսական ճառագայթում, որն արձակվում է տաքացած կամ գրգռված վիճակում գտնվող մարմինների կողմից։Հաճախ, լույս նշանակում է ոչ միայն տեսանելի լույսը, այլ նաև նրան հարող սպեկտրի լայն հատվածները։ Պատմաբանորեն հայտնվել է անտեսանելի լույս տերմինը՝ ուլտրամանուշակագույն լույս, ինֆրակարմիր լույս, ռադիոալիք։
- Ֆիզիկայի այն բաժինը, որտեղ ուսումնասիրվում է լույսը, կոչվում է օպտիկա։
Լույսը ճառագայթման տեսակներից է։ Լուսարձակում են Արեգակը, էլեկտրական լամպը և շիկացած այլ առարկաներ։ Լույսը կարող է թափանցել ապակու և ջրի միջով, սակայն բազմաթիվ այլ նյութերից այն անդրադառնում է։ Լույսի շնորհիվ մենք տեսնում ենք, այն օգնում է մեզ հաղորդակցվելու մեզ շրջապատող միջավայրի հետ։Արեգակը, էլեկտրական լամպը, հեռուստացույցը կամ պարզապես կրակը լուսարձակում են իրենց սեփական լույսը։ Սակայն առարկաների մեծ մասը չունի սեփական լույս. մենք դրանք տեսնում ենք միայն այն բանի շնորհիվ, որ նրանց անդրադարձրած լույսն ընկնում է մեր աչքերի մեջ։ Լույսի ամենամեծ քանակությունն անդրադարձնում են սպիտակ մակերևույթները, այդ պատճառով դրանք այդպես վառ են երևում։ Սև մակերևույթներն իրենց վրա ընկնող լույսը գրեթե չեն անդրադարձնում։ Հայելուց լույսն անդրադառնում է գրեթե ամբողջությամբ, և մենք հայելում տեսնում ենք առարկաների արտացոլումը։Սովորաբար լույսը տարածվում է ուղիղ գծով։ Եթե ճանապարհին այն հանդիպում է արգելքի, ապա այնտեղ, որտեղ լույսը չի թափանցում, առաջանում է ստվեր։
- Լույսի ամենատարածված աղբյուրները ջերմայիններն են։ Ամենապարզ ջերմային աղբյուրն է Արեգակը։ Երկրին հասնող Արեգակի լույսի էներգիայի մոտավորապես 44%-ը տեսանելի է։ Ջերմային աղբյուրի մի այլ օրինակ է շիկացման լամպը, որը որպես տեսանելի լույս արձակում է իր էներգիայի ընդամենը 10%-ը, իսկ մնացածը՝ որպես ինֆրակարմիր։
ր
Հին ժամանակներում արեգակի և լուսնի խավարուներն ասոցացնում էին երկրաշարժի, պատերամի, ջրհեղեղի և այլ աղետների նախանշաններ: Իրականում դրանք սովորական լուսային երևույթներ են, որոնք բացատրվում են լույսի ուղղագիծ տարածմամբ: Գիտնականները կարողանում են մեծ ճշգրտությամբ կանխատեսել Արեգակի և Լուսնի խավարումները: Տեսնենք թե երբ է դիտարկվում Արեգակի խավարումը: Լուսինը սեփական լույսից զուրկ անթափանց մարմին է:
Երբ Լուսինը հայտնվում է Արեգակի և Երկրի մինջև, լրիվ կամ մասնակի չափով ծածկում է Արեգակի դիտելի սկավառակը: Լուսնի կոնաձև ստվերն ընկնում է երկրի վրա:
Երկրի մակերևույթի այն մասերից, որոնք հայտնվում են լրիվ ստվերի սահմաններում, դիտվում է արեգակի լրիվ խավարում: Կիսաստվերում գտնվող տեղերից դիտվում է Արեգակի մասնակի խավարումը:
Որն է լույսի ուղղագիծ տարածման օրենքի ճիշտ ձևակերպումը
Հին ժամանակներում արեգակի և լուսնի խավարուներն ասոցացնում էին երկրաշարժի, պատերամի, ջրհեղեղի և այլ աղետների նախանշաններ: Իրականում դրանք սովորական լուսային երևույթներ են, որոնք բացատրվում են լույսի ուղղագիծ տարածմամբ: Գիտնականները կարողանում են մեծ ճշգրտությամբ կանխատեսել Արեգակի և Լուսնի խավարումները: Տեսնենք թե երբ է դիտարկվում Արեգակի խավարումը: Լուսինը սեփական լույսից զուրկ անթափանց մարմին է:
Երբ Լուսինը հայտնվում է Արեգակի և Երկրի մինջև, լրիվ կամ մասնակի չափով ծածկում է Արեգակի դիտելի սկավառակը: Լուսնի կոնաձև ստվերն ընկնում է երկրի վրա:
Երկրի մակերևույթի այն մասերից, որոնք հայտնվում են լրիվ ստվերի սահմաններում, դիտվում է արեգակի լրիվ խավարում: Կիսաստվերում գտնվող տեղերից դիտվում է Արեգակի մասնակի խավարումը:
Որն է լույսի ուղղագիծ տարածման օրենքի ճիշտ ձևակերպումը
Համասեռ միջավարյում լույսը տարածվում է ուղղագիծ
Վակուումում լույսը տարածվում է ուղղագիծ
Հարց 2
Ա-բ և գ-դ
Հարց 3
Հարց 4
Անդրադարձումը կոչվում է հայելային, եթե մակերևույթի վրա ընկնող զուգահեռ ճառագայթների փունջը անդրադառնում է զուգահեռ փնջի տեսքով։
Հարց 5
Ինչ անկյան տակ պետք է ընկնի ճառագայքը, որպեսզի ընկնող և անդրադորձող ճառագայթները կազմեմ 50 աստիճան անկյուն։
Պատ․՝ 25 աստիճան
Հարց 6
Նկար 120-ում պատկերված են սեղանին դրված հայելու և AB առարկային դիրքերը։ Նկար 121-ում բերված է դեպքերից որ մեկում է ճիշտ պատկերված AB առարկայի՝ հայելու մեջ ստացվող պատկերը․
Պատ․3՝ գ
Հարց 7
Մարդը կանգնած է ուղղաձիգ դրված հայլուց որոշակի հեռավորթության վրա ինչպես կփոխվի մարդու և նրա պատկերի միջև հեռավորությունը, եթե մարդը մեկ մետրով մոտենա հայելուն։
Պատ 1` կփոքրանա 2մ
Հարց 8
S կետային աղբյուրից AB հարթ հայելու վրա ընկնում են ճառագայթներմ որոնք հայելու եզրերի հետ կազմում են 45 աստիժանի անկյուններ։ Որոշեք հայելու երկարությունը, եթե աղբյուրի և պատկերի մմիջև հեռավորությունը 20սմ է։
Պատ․՝ 0,4մ
Արեգակի խավարում
Ըստ տվյալների 2018 թվականի փետրվարի 15ին նորից տեղի կունենա արեգակնային խավարում: Իսկ վերջին արգեակի խավարումը տեղի է ունեցել 2017 թվականի օգոստոսի 21-ին: Արեգակի խավարումը տեղի է ունենում, երբ Լուսինը անցնում է Երկրի և Արեգակի միջով և ծածկում է Արեգակի սկավառակը: Կախված Երկրի նկատմամբ իր դիրքից և Երկրից ունեցած հեռավորությունից՝ Լուսինը կարող է ծածկել Արեգակն ամբողջությամբ (լրիվ խավարում) կամ դրա մի մասը միայն (մասնակի խավարում)։ Լինում են նաև օղակաձև և հիբրիդ խավարումներ։ Հիբրիդ խավարում շատ հազվադեպ է դիտվում, երբ երկրագնդի որոշ մասում լրիվ, որոշ մասում օղակաձև խավարում է դիտվում։
Լուսնի խավարում
Լուսնի խավարումը Երկրի և Արեգակի և Լուսնի միջև գտնվելու երևույթն է: Լուսնի խավարումը կոչվում է լրիվ, եթե այն ամբողջությամբ գտնում է Երկրի ստվերի մեջ։ Ի տարբերություն Արեգակի խավարման փուլի, Լուսնի խավարումը հնարավոր է դիտել միայն լիալուսնի ժամանակ։ Լուսնի լրիվ խավարումները ավելի երկարատև են՝ գրեթե երկու ժամ։ Սեփական լույս չունենալու պատճառով թվում է, թե լրիվ խավարման փուլում Լուսինը չպետք է երեևա, սակայն այն մեզ է ներկայանում դեղնակարմրավուն երանգով: Արեգակի ճառագայթները, շոշափելով Երկրի մակերևույթն ու երկար ճանապարհ անցնելով նրա մթնոլորտով, կարմրում են ու բեկվելով, ուղղվում դեպի Լուսին։ Այս պատճառով էլ Լուսնի լրիվ խավարումը երբեմն անվանում են «Արյունոտ Լուսին»: Հունվարի 31ին տեղի ունեցավ կապույտ Լուսնի խավարումը: Երկնային մարմինները, մեկը մյուսին ծածկելու պատճառով, երկրային դիտորդին ամբողջությամբ կամ մասամբ որոշ ժամանակ չեն երևում։Խավարումներին են համարվում Արեգակի ծածկումը Լուսնով, Լուսնի ծածկումը Երկրի ստվերով, ինչպես նաև աստղերի և մոլորակների ծածկումները Լուսնով, Արեգակի սկավառակի վրայով ներքին մոլորակների անցումները, մոլորակի սկավառակի վրայով իր արբանյակների անցումները։Երկրի ստվերն ընկնում է Լուսնի վրա և տեղի է ունենում Լուսնի լրիվ կամ մասնակի խավարում։ Լուսնի լրիվ խավարումը առավելագույնը տևում է 1 ժ 45 ր:Համակարգիչ
Եկեք վերհիշենք, թե ինչպես է կառուցված համակարգիչը: Համակարգչի «սիրտը» միկրոչիփն է՝ բարդագույն էլեկտրոնային սխեմաներով սիլիցիումի փոքրիկ թիթեղը: Այն կոչվում է միկրոպրոցեսոր: Համակարգչի այս հատվածամասը կատարում է բոլոր հաշվարկները և մշակում կատարվող ծրագրի հրահանգները: Միկրոպրոցեսորն իրավացիորեն համարվում է համակարգչի «էլեկտրոնային ուղեղը»: Ծրագրեր և տվյալներ պահելու համար համակարգիչն ունի նաև հիշողության միկրոսխեմաների հավաքածու: Կա հիշողության 2 տեսակ՝ գործութային (օպերատիվ) և հիմնային: Դրա շնորհիվ համակարգիչը հիշողության հնարավորություն է ունենում: Գործութային հիշողության մեջ պահվող ամեն ինչ ջնջվում է համակարգիչն անջատելուց հետո: Հիմնային հիշողության մեջ պահվում են այն անփոփոխ տվյալները, որոնք մշտապես օգտագործվում են: Այդ տվյալները չեն ջնջվում համակարգիչն անջատելուց հետո: Եթե այս ամենը չլիներ, ապա համակարգիչը չէր գործի:
Իհարկե սկզբում մեր համակարգիչը պետք է միացված լինի որևէ հոսանքի աղբյուրին: Դրա շնորհիվ էլեկտրական հոսաքը հասնում է մեր համակարգչին: Դրանից հետո մենք կկարողանանք մեր համակարգիչը միացնել և օգտագործել:
Էլեկտրական դիմադրություն: Օհմի օրենքը շղթայի տեղամասի համար
Լարման և հոսանքի ուժի U/I հարաբերությունը կախված չէ ոչ լարումից և ոչ էլ հոսանքի ուժից: Սակայն տարբեր հաղորդիչների համար այդ հարաբերությունը տարբեր է: Նշանակում է,որ հաղորդչում լարման և հոսանքի ուժի հարաբերությունը որոշվում է միայն հաղորդչի հատկություններով: Այդ հարաբերությունը կարող է ծառայել որպես հաղորդչի բնութագիր, որն անվանում են էլեկտրական դիմադրություն, որը սովորաբար նշանակում է R տառով:Դիմադրությունն արտահայտվում է օհմով: Մեկ օհմն այն հաղորդչի դիմադրությունն է, որտեղ հոսանքի ուժը հավասար է մեկ ամպերի, երբ նրա ծայրերին կիրատված է մեկ վոլտ լարում: Միևնույն լարման դեպքում տարբեր հաղորդիչներում հոսանքի ուժի արժեքները հակադարձ համեմատական են այդ հաղորդիչների դիմադրութուններին: Շղթայի տեղամասում հոսանքի ուժն ուղիղ համեմատական է տեղամասի ծայրերին կիրառված լարմանը և հակադարձ համեմատական այդ տեղամասի դիմադրությանը:
Օհմի օրենք
Հոսանքի մեծությունը ուղիղ համեմատական է հաղորդչի լարմանը և հակադարձ համեմատական է նրա դիմադրությանը:
Հոսանքի ուժ: Ամպերաչափ
Եթե կամայական հավասար ժամանակներում հաղորդչի լայնական հատույթով անցնում են լիցքի նույն քանակները, ապա այդպիսի հոսանքն անվանում են հաստատուն հոսանք:
Հոսանքի ուժ անվանում են հաղորդչի լայնական հատույթով կամայական ժամանակում անցած լիցքի հարաբերությունն այդ ժամանակին:
Հոսանքի ուժն նշանակում են I տառով: Հոսանքի ուժի միավորն անվանում են ամպեր: Էլեկտրական լիցքը նշանակում են q տառով: Էլեկտրական լիցքի միավորը 1 կուլոնն է: Մեկ կուլոնն այն լիցքն է, որն անցնում է հաղորդչի լայնական հատույթով մեկ վայրկյանում, երբ հաղորդչում հոսանքի ուժը մեկ ամպեր է: Հոսանքի ուժը չափում են հատուկ սարքերով, որոնք կոչվում են ապերաչափներ:
Լամպիի դիմադրության հաշվումը
Լամպիի դիմադրության հաշվումը
Աշխատանքի նպատակը
Կառուցել հախորդիչում հոսանքի ուժի կախումը, հաղորդիչի ծայրերին կիրառված լարումից պատկերող գրաֆիկը: Գրաֆիկի միջոցով որոշել հաղորդիչի դիմադրությունը:
Հոսանքի աղբյուր լամպ ռեոստատ, ամպերաչափ, ոլտաչափ, բանալի:
Փորձի կատարման ընդացքը
Հավաքել էլեկտրական շղթա
Ռեոստատի միջոցով հաղորդիչում կարգավորել էլեկտրական հոսանքը: Սողնակի միջոցով տարբեր դիրքերում փոփոխել հոսանքի ուժը և չափել համապատասխան լարումը: Չափման արդյունքները գրանցել աղյուսակում և կառուցել գրաֆիկ: Օհմի օրենքով որոշել լամպի դիմադրությունը: Հաշվել հաղորդիչի դիմադրության ստացված արդյունքների միջին թվաբանականը:
Լույսի բեկում
90°-ից տարբերվող անկյան տակ ընկնելով ապակու, ջրի կամ ցանկացած այլ թափանցիկ միջավայրի մեջ՝ լույսը փոխում է իր ուղղությունը։ Այս երևույթը կոչվում է բեկում կամ ռեֆրակցիա։ Պատճառն այն է, որ օդից տարբեր այլ թափանցիկ միջավայրերում լույսն ավելի դանդաղ է տարածվում, քան օդում։ Հենց բեկման շնորհիվ է, որ ջրով լի բաժակի մեջ ընկղմված ծղոտը կոտրված է երևում։ Բեկման հատկության շնորհիվ լույսը երկու (նաև՝ ավելի) միջավայրերով անցնելով սկզբնակետից մինչև վերջնակետ հասնելու համար «ընտրում է» ամենաարագ ճանապարհը։
Լույսի արագություն
Լույսի արագությունը բնության ամենամեծ արագությունն է և անօդ տարածությունում հավասար է 300 000 կմ/վրկ։ Այդ արագության հետ կապված աստղագիտության մեջ օգտագործվում է լուսատարի հեռավորության միավորը, որը հավասար է մեկ տարի ժամանակահատվածում լույսի անցած ճանապարհի երկարությանը։
Թեստ` Օպտիկա
Տարբերակ 1
1) 3. համասեռ միջավայրում լույսի տարածվում է ուղղագիծ։
2) 4. միայն գ-դ
3) 2. 1,08 մ
4) 1. զուգահեռ փնջի տեսքով
5) 2.25°
6) 3.գ
7) 4. կմեծանա 1մ-ով
8) 2. 0,4 մ
Գործնական աշխատանք
y=0,5Ա
y=y1=y2=0,5Ա
u=5վ
u1=1,6 վ
u2=2,8վ
R=u/y=5y/0,5ա=10(օմ)
R1=u1/y=1,6վ/0,5Ա=3,2(օմ)
R2=u2/y=2,8/0,5=5,6(օմ)
R1+R2=R=3,2+5,6=8,8(օմ)
Լավարատոր աշխատանք 11.10.2017
Հաղորդիչի դիմադրության չափումն ամպերաչափի և վոլտաչափի միջոցով։
Աշխատանքի նպատակը․ կառուցել հոսանքի ուժի կախումը հաղորդիչի ծայրերին կիրառված լարումից պատկերող գրաֆիկը։ Գրաֆիկի միջոցով որոշել հաղորդիչի դիմադրությունը։
Անհրաժեշտ պարագաներ․ հոսանքի աղբյուր (գալվանական տարրերի կամ կուտակիչների մարտկոց), հետազոտվող հաղորդիչ (նիկելինե կամ կոնստանտե հաղորդալարի փաթույթ), ռեոստատ, ամպերաչափ, վոլտաչափ, բանալի և միացնող հաղորդալալրեր։
Փորձի կատարման ընթացքը։
1. Հավաքեք նկարում պատկերված էլեկտրական շղթան։ Հիշեք, որ ամպերաչափը միացվում է հետազոտվող հաղորդչին հաջորդաբար, իսկ ոլտաչափը ՝ զուգահետ։
2. Ռեոստատի միջոցով հետազոտվող հաղորդչում կարգավորեք էլեկտրա տարբեր կան հոսանքը։ Սողնակի յուրաքանչյուր դիրքում չափեք հոսանքի ուժի և լարման արժեքները։ Չափումները կրկնեք սողնակի 4 կամ 5 տարբեր դիրքերի համար։
3. Չափման արդյունքները գրանցեք աղյուսակում։
4. Չափման արդյունքների հիման վրա կաուցեք հոսանքի ուժի կախումը լարումից պատկերոող գրաֆիկը։ Ընտրելով համապատսխան մասշտաբ՝ աբոցիսների առանցքի վրա տեղադրեք լարման, օրդինատների առանցքի վրա ՝ հոսանքի ուժի արժեքները։
5. Յուրաքանչյուր չափման տվյալներով հաշվեք հաղորդչի դիմադրությունը՝ օգտվելով Օհմի օրենքից։
6. Հաշվեք հաղորդչի դիմադրության՝ ստացված արժեքների թվաբանական միջինը։
7. Հաշվումների արդյունքները գրանցեք աղյուսակում։
R1+R2+R3/3
Զուգորդակաիացում
Գործնական աշխատանք
A = 0,16Ա = Y U1 = 4,8Վ
A1=0,2 = Y1 U2 = 4,8Վ
A2=0,39 = Y2 U = 5
R1=U1/Y1 R1 = 30օմ
R2=U/Y2 R2 = 24օմ
R = R1*R2/R1+R2
R = 30*24/30=24 = 720/54=13,3 U (օմ)
Հաջորդական միացում
Գործնական աշխատանք
y=0,5Ա
y=y1=y2=0,5Ա
u=5վ
u1=1,6 վ
u2=2,8վ
R=u/y=5y/0,5ա=10(օմ)
R1=u1/y=1,6վ/0,5Ա=3,2(օմ)
R2=u2/y=2,8/0,5=5,6(օմ)
R1+R2=R=3,2+5,6=8,8(օմ)
Լավարատոր աշխատանք 11.10.2017
Հաղորդիչի դիմադրության չափումն ամպերաչափի և վոլտաչափի միջոցով։
Աշխատանքի նպատակը․ կառուցել հոսանքի ուժի կախումը հաղորդիչի ծայրերին կիրառված լարումից պատկերող գրաֆիկը։ Գրաֆիկի միջոցով որոշել հաղորդիչի դիմադրությունը։
Անհրաժեշտ պարագաներ․ հոսանքի աղբյուր (գալվանական տարրերի կամ կուտակիչների մարտկոց), հետազոտվող հաղորդիչ (նիկելինե կամ կոնստանտե հաղորդալարի փաթույթ), ռեոստատ, ամպերաչափ, վոլտաչափ, բանալի և միացնող հաղորդալալրեր։
Փորձի կատարման ընթացքը։
1. Հավաքեք նկարում պատկերված էլեկտրական շղթան։ Հիշեք, որ ամպերաչափը միացվում է հետազոտվող հաղորդչին հաջորդաբար, իսկ ոլտաչափը ՝ զուգահետ։
2. Ռեոստատի միջոցով հետազոտվող հաղորդչում կարգավորեք էլեկտրա տարբեր կան հոսանքը։ Սողնակի յուրաքանչյուր դիրքում չափեք հոսանքի ուժի և լարման արժեքները։ Չափումները կրկնեք սողնակի 4 կամ 5 տարբեր դիրքերի համար։
3. Չափման արդյունքները գրանցեք աղյուսակում։
4. Չափման արդյունքների հիման վրա կաուցեք հոսանքի ուժի կախումը լարումից պատկերոող գրաֆիկը։ Ընտրելով համապատսխան մասշտաբ՝ աբոցիսների առանցքի վրա տեղադրեք լարման, օրդինատների առանցքի վրա ՝ հոսանքի ուժի արժեքները։
5. Յուրաքանչյուր չափման տվյալներով հաշվեք հաղորդչի դիմադրությունը՝ օգտվելով Օհմի օրենքից։
6. Հաշվեք հաղորդչի դիմադրության՝ ստացված արժեքների թվաբանական միջինը։
7. Հաշվումների արդյունքները գրանցեք աղյուսակում։
R1+R2+R3/3
Աշխատանքի նպատակը՝
R1+R2+R3/3
Գործնական աշխատանք
A = 0,16Ա = Y U1 = 4,8Վ
A1=0,2 = Y1 U2 = 4,8Վ
A2=0,39 = Y2 U = 5
R1=U1/Y1 R1 = 30օմ
R2=U/Y2 R2 = 24օմ
R = R1*R2/R1+R2
R = 30*24/30=24 = 720/54=13,3 U (օմ)
Հաջորդական միացում
Գործնական աշխատանք
y=0,5Ա
u=5վ
u1=1,6 վ
u2=2,8վ
R=u/y=5y/0,5ա=10(օմ)
R1=u1/y=1,6վ/0,5Ա=3,2(օմ)
R2=u2/y=2,8/0,5=5,6(օմ)
R1+R2=R=3,2+5,6=8,8(օմ)
Լավարատոր աշխատանք 11.10.2017
R1+R2+R3/3
Անհրաժեշտ նյութեր՝
Փորձի կատարման ընթացքը
Մարմինների էլեկտրականանացման բացատրությունը
Տարբերակ 3։ Էջ 60
1. 2) մեծ է
2. 2) բացասական… դրական
3. 1) ձողից մարմին
4. 2) երկրորդ զույգը
5. 3) հաղորդիչներ
6. 2) ալյումին 4) երկաթ
7. 1) էբոնիտ 3) ապակի
8. 4) կլիցքավորվի միայն Գ էլեկտրացույցը
Կառուցել հաղորթիչում հոսանքի ուժի կախումը հաղորդիչը ծայրերին կիրառված պատկերող գռաֆիկի միջոցով,որոշել հաղորդիչը դիմադրություն ։անրաժեշտ պարագաներ լամպ րեոստատ ամպերաչափ ոլտաչափ բանալի եվ հաղորդալարեր փորձի կատարման ընթացքը հավաքել ելեկտրական հաշվել հաղորդիչը դիմադրության ստացված արդյունքների միջին թվաբանականը
Ֆիզիկա ստուգողական շղտա
1-2
2-1
3-3
4-2
5-3
6-2
7-4
Տարբերակ 1 էջ 54
Էլեկտրական երևույթներ
Մարմինների Էլեկտրականացումը: Էլեկտրական լիցք: Կուլոնի օրենքը: Դեռ հին ժամանակներից հայտնի էր, որ մի մարմինը մյուսով շփելիս՝ օրինակ, սաթը բրդով կամ ապակին մետաքսով, նրանք ձեռք են բերում այլ մարմիններ դեպի իրենց ձգելու հատկության: Ակնհայտորեն երևում է նաև, որ ձգողության այդ ուժը բազմաթիվ անգամ գերազանցում է նույն մարմինների գրավիտացիոն փոխազդեցության ուժը: Այս նոր փոխազդեցությանն անվանում են էլեկտրական (հուներեն «էլեկտրոն» բառը նշանակում է սաթ), փոխազդող մարմիններին՝ էլեկտրականացած, իսկ պրոցեսը՝ էլեկտրականացում: Մարմինների էլեկտրական փոխազդեցությունը քանակապես բնութագրող ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է էլեկտրական լիցք և նշանակվում q տառով: ՄՀ-ում էլեկտրական լիցքի միավորը Կուլոնն է (1 Կլ)՝ ի պատիվ Շառլ Կուլոնի (1736−1806 թթ.), ով ձևակերպել է էլեկտրական լիցքերի փոխազդեցության օրենքը: Ինչպես ցույց տվեցին փորձերը, բրդով շփված 2 սաթե կամ մետաքսով շփված 2 ապակե միատեսակ ձողերը իրար վանում են, իսկ ապակե և սաթե ձողերը՝ իրար ձգում: Նշանակում է գոյություն ունի երկու տեսակի էլեկտրական լիցք: Ամերիկացի ֆիզիկոս Բենջամին Ֆրանկլինի առաջարկով մետաքսով շփված ապակու վրա առաջացած լիցքն անվանեցին դրական և վերագրեցին «+» նշան, իսկ բրդով շփված սաթի վրա առաջացած լիցքին՝ բացասական և վերագրեցին «−» նշան: Այս նշանակումից հետո կարելի է սահմանել լիցքավորված մարմինների փոխազդեցության կանոնը: Նույն նշանի (կամ նույնանուն) լիցքեր ունեցող մարմինները փոխադարձաբար վանում են, իսկ հակառակ նշանի (կամ տատանուն) լիցքեր ունեցող մարմինները փոխադարձաբար ձգում են միմյանց: Էլեկտրական փոխազդեցության ուժի գոյությունը պայմնավորված է մարմինների վրա ստատիկ լիցքերի առկայությամբ, այդ ուժի ուղղությանը՝ լիցքերի նշանով: Փորձը ցույց է տալիս, որ լիցքավորված մարմինների փոխազդեցության ուժի մեծությունը կախված է նրանց լիցքերի մեծություններից և լիցքավորված մարմինների միջև եղած հեռավորությունից: Երկու անշարժ, կետային (փոքր չափեր ունեցող) լիցքերի փոխազդեցության ուժի մեծությունը ուղիղ համեմատական է լիցքերի մոդուլների արտադրային և հակադարձ համեմատական է դրանց հեռավորության քառակուսուն:
F=Kq1q2R2
որտեղ q1-ը և q2-ը փոխազդող մարմինների էլեկտրական լիցքերի մեծություններն են, R-ը՝ նրանց միջև եղած հեռավորությունը: k-ն համեմատականության գործակից է, հաստատուն մեծություն, որը հավասար է k=9⋅109Ն⋅մ2/Կլ2
Փորձնական ճանապարհով ստացված այս օրենքը կոչվում է Կուլոնի օրենք:
F=Kq1q2R2
որտեղ q1-ը և q2-ը փոխազդող մարմինների էլեկտրական լիցքերի մեծություններն են, R-ը՝ նրանց միջև եղած հեռավորությունը: k-ն համեմատականության գործակից է, հաստատուն մեծություն, որը հավասար է k=9⋅109Ն⋅մ2/Կլ2
Փորձնական ճանապարհով ստացված այս օրենքը կոչվում է Կուլոնի օրենք:
Էլեկտրացույց: Հաղորդիչներ և մեկուսիչներ: Էլեկտրական լիցքի բաժանելիությունըՄարմինները կարելի է էլեկտրականացնել ոչ միայն շփելով, այլև հպելով նախապես էլեկտրականացված մի այլ մարմնի: Հպումից հետո էլեկտրական լիցքի մի մասը կանցնի նրան: Գոյություն ունեն սարքեր, որոնք թույլ են տալիս որոշել՝ մարմինը էլեկտրական լիցք ունի, թե՞ ոչ, նաև չափել այդ լիցքի մեծությունը:
Առաջին սարքը կոչվում է էլեկտրացույց, երկրորդը՝ էլեկտրաչափ:
Դպրոցական էլեկտրացույցը շատ պարզ կառուցվածք ունի:
Առաջին սարքը կոչվում է էլեկտրացույց, երկրորդը՝ էլեկտրաչափ:
Դպրոցական էլեկտրացույցը շատ պարզ կառուցվածք ունի:
Մետաղյա շրջանակին ագուցված է պլաստմասսե խցան, որի միջով մետաղյա ձող է անկացված: Ձողի ծայրին ամրացված է ալյումինե երկու թերթիկ: Շրջանակը երկու կողմից փակված է ապակիով: Եթե հպման միջոցով էլեկտրացույցի ձողը լիցքավորվի, ապա մետաղյա թերթիկները, ստանալով նույնանուն լիցքեր, կվանեն միմյանց:
Ընդ որում՝ որքան մեծ լինի էլեկտրացույցի լիցքը, այնքան մեծ կլինի վանողության ուժը և թերթիկների միմյանցից շեղման անկյունը:
Էլեկտրաչափի կառուցվածքը մի փոքր այլ է. նրա մեջ թերթիկների փոխարեն մետաղյա ձողին ամրացված է ալյումինե թեթև սլաք, որը կարող է ազատ պտտվել: Էլեկտրաչափը լիցքավորելիս ալյումինե սլաքը վանվում է ձողից և շեղվում մի որոշ անկյունով: Էլեկտրաչափի աստիճանավորված սանդղակը թույլ է տալիս սլաքի շեղման անկյան միջոցով որոշել էլեկտրաչափին հաղորդված լիցքի մեծությունը:
Ինչպես ցույց են տալիս փորձերը, լիցքը կարող է մի մարմնից անցնել մյուսին:
Ըստ էլեկտրական լիցք հաղորդելու ունակության՝ նյութերը կարելի է բաժանել հաղորդիչների և մեկուսիչների:
Այն մարմինները, որոնք ընդունակ են իրենց միջով էլեկտրական լիցք հաղորդել, կոչվում են էլեկտրականության հաղորդիչներ:
Մարդու մարմինը, բոլոր մետաղները, հողը, աղերի, թթուների և հիմքերի լուծույթներն էլեկտրականության հաղորդիչներ են:
Մեկուսիչներ են կոչվում այն մարմինները, որոնցով էլեկտրական լիցք չի հաղորդվում:
Մեկուսիչներ են էբոնիտը, սաթը, հախճապակին, պլաստմասսան, մետաքսը, կապրոնը, կերոսինը, օդը և այլն:
Էլեկտրական լիցքը հաղորդելով մի մարմնից մյուսին, կարելի է լիցքը բաժանել մասերի, օրինակ՝ կիսել: Դրա համար անհրաժեշտ է 2 միատեսակ էլեկտրաչափ. մեկը՝ լիցքավորված, մյուսն՝ էլեկտրաչեզոք, ինչպես նաև հաղորդիչ՝ մետաղյա ձող՝ էլեկտրամեկուսիչ բռնակով:
Եթե էլեկտրաչափերի գնդերը միացվեն ձողի միջոցով, ապա, ինչպես ցույց է տալիս փորձը, I էլեկտրաչափի լիցքը կբաժանվի 2 հավասար մասի. էլեկտրական լիցքի կեսը I էլեկտրաչափից կանցնի II-ին: Եթե էլեկտրաչափի գնդերը տարբեր չափեր ունենան, ապա լիցքը հավասար չի կիսվի. ավելի մեծ չափեր ունեցող գնդին կանցնի լիցքի ավելի մեծ բաժինը:
Իր վրա գտնվող մարմինների համեմատությամբ երկրագունդը հսկա է, հետևաբար, նրա հետ հպման դեպքում լիցքավորված մարմինն իր լիցքը գրեթե ամբողջությամբ կտա երկրագնդին՝ կլիցքաթափվի: Այս երևույթը կոչվում է հողակցում:
Շարունակելով փորձը՝ կարելի է լիցքաթափել II էլեկտրաչափը և հաղորդիչ ձողով միացնել I էլեկտրաչափին. կստացվի սկզբնական լիցքի քառորդ մասը: Այնուհետ կարելի է ստանալ լիցքի մեկ ութերորդ, մեկ տասնվեցերորդ և ավելի փոքր մասեր:
Լիցքի բաժանումը կարելի է շարունակել այնքան, մինչև մնացած լիցքը հնարավոր չլինի հայտնաբերել էլեկտրաչափով: Սակայն, ինչպես ցույց տվեցին ավելի ճշգրիտ փորձերը, էլեկտրական լիցքը հնարավոր չէ անվերջ բաժանել. այն ունի բաժանման սահման: Այդպիսի փորձերի արդյունքում ամերիկացի գիտնական Ռոբերտ Մելիկենը ստացել է ամենափոքր, անբաժանելի՝ տարրական լիցքի մեծությունը:
Այդ լիցքը նշանակում են e տառով.
e=1,6×10−19Կլ
Ցանկացած լիցք տարրական լիցքի ամբողջ թվի բազմապատիկն է:
Տարրական լիցքի կրողներ են տարրական մասնիկները՝ էլեկտրոնները և պրոտոնները:
qէլ=−eqպ=e
Ընդ որում՝ որքան մեծ լինի էլեկտրացույցի լիցքը, այնքան մեծ կլինի վանողության ուժը և թերթիկների միմյանցից շեղման անկյունը:
Էլեկտրաչափի կառուցվածքը մի փոքր այլ է. նրա մեջ թերթիկների փոխարեն մետաղյա ձողին ամրացված է ալյումինե թեթև սլաք, որը կարող է ազատ պտտվել: Էլեկտրաչափը լիցքավորելիս ալյումինե սլաքը վանվում է ձողից և շեղվում մի որոշ անկյունով: Էլեկտրաչափի աստիճանավորված սանդղակը թույլ է տալիս սլաքի շեղման անկյան միջոցով որոշել էլեկտրաչափին հաղորդված լիցքի մեծությունը:
Ինչպես ցույց են տալիս փորձերը, լիցքը կարող է մի մարմնից անցնել մյուսին:
Ըստ էլեկտրական լիցք հաղորդելու ունակության՝ նյութերը կարելի է բաժանել հաղորդիչների և մեկուսիչների:
Այն մարմինները, որոնք ընդունակ են իրենց միջով էլեկտրական լիցք հաղորդել, կոչվում են էլեկտրականության հաղորդիչներ:
Մարդու մարմինը, բոլոր մետաղները, հողը, աղերի, թթուների և հիմքերի լուծույթներն էլեկտրականության հաղորդիչներ են:
Մեկուսիչներ են կոչվում այն մարմինները, որոնցով էլեկտրական լիցք չի հաղորդվում:
Մեկուսիչներ են էբոնիտը, սաթը, հախճապակին, պլաստմասսան, մետաքսը, կապրոնը, կերոսինը, օդը և այլն:
Էլեկտրական լիցքը հաղորդելով մի մարմնից մյուսին, կարելի է լիցքը բաժանել մասերի, օրինակ՝ կիսել: Դրա համար անհրաժեշտ է 2 միատեսակ էլեկտրաչափ. մեկը՝ լիցքավորված, մյուսն՝ էլեկտրաչեզոք, ինչպես նաև հաղորդիչ՝ մետաղյա ձող՝ էլեկտրամեկուսիչ բռնակով:
Եթե էլեկտրաչափերի գնդերը միացվեն ձողի միջոցով, ապա, ինչպես ցույց է տալիս փորձը, I էլեկտրաչափի լիցքը կբաժանվի 2 հավասար մասի. էլեկտրական լիցքի կեսը I էլեկտրաչափից կանցնի II-ին: Եթե էլեկտրաչափի գնդերը տարբեր չափեր ունենան, ապա լիցքը հավասար չի կիսվի. ավելի մեծ չափեր ունեցող գնդին կանցնի լիցքի ավելի մեծ բաժինը:
Իր վրա գտնվող մարմինների համեմատությամբ երկրագունդը հսկա է, հետևաբար, նրա հետ հպման դեպքում լիցքավորված մարմինն իր լիցքը գրեթե ամբողջությամբ կտա երկրագնդին՝ կլիցքաթափվի: Այս երևույթը կոչվում է հողակցում:
Շարունակելով փորձը՝ կարելի է լիցքաթափել II էլեկտրաչափը և հաղորդիչ ձողով միացնել I էլեկտրաչափին. կստացվի սկզբնական լիցքի քառորդ մասը: Այնուհետ կարելի է ստանալ լիցքի մեկ ութերորդ, մեկ տասնվեցերորդ և ավելի փոքր մասեր:
Լիցքի բաժանումը կարելի է շարունակել այնքան, մինչև մնացած լիցքը հնարավոր չլինի հայտնաբերել էլեկտրաչափով: Սակայն, ինչպես ցույց տվեցին ավելի ճշգրիտ փորձերը, էլեկտրական լիցքը հնարավոր չէ անվերջ բաժանել. այն ունի բաժանման սահման: Այդպիսի փորձերի արդյունքում ամերիկացի գիտնական Ռոբերտ Մելիկենը ստացել է ամենափոքր, անբաժանելի՝ տարրական լիցքի մեծությունը:
Այդ լիցքը նշանակում են e տառով.
e=1,6×10−19Կլ
Ցանկացած լիցք տարրական լիցքի ամբողջ թվի բազմապատիկն է:
Տարրական լիցքի կրողներ են տարրական մասնիկները՝ էլեկտրոնները և պրոտոնները:
qէլ=−eqպ=e
Դինամիկա
Մեխանիկայի այն բաժինը, որը ուսումնասիրում է տարաբնույթ շարժումների առաջացման և փոփոխման պատճառները, կոչվում է դինամիկա: Այդ դինամիկայի հիմքում ընկած են Նյուտոնի երեք օրենքները: Մարմինը պահպանում է իր դադարի վիճակը կամ գտնվում է ուղղագիծ հավասարաչափ շարժման մեջ, եթե նրա վրա այլ մարմիններ չեն ազդում կամ եթե ազդում են ապա այդ ուժերը համակշռում են:
Հավասարաչափ արագացող շարժում, արագացող շարժման արագություն, ճանապարհը:
Ազատ անկում, ազատ անկման արագացում:
Հավասարաչափ արագացող շարժումը՝ անհավասարաչափ շարժում է, որովհետև հավասարաչափ շարժման դեպքում արագությունը չի փոխվում, հաստատուն է ողջ շարժման ընթացքում: Մարմնի շարժումը կոչվում է հավասարաչափ արագացող, եթե այդ շարժման արագությունը կամայական հավասար ժամանակամիջոցում փոխվում է նույն չափով:
Այն ֆիզիկական մեծությունը, որը հավսար է մարմնի շարժման արագության փոփողության և այն ժամանակամիջոցի հարաբերությանը, որի ընթացքում կատարվել է այդ փոփոխությունը, կոչվում է հավասարաչափ արագացող շարժման արագացում: Այն նշանակում են a տառով՝ լատիներեն ակսելեռատիո(արագացում):
Հավսարաչափ արագացող շարժման դեպքում, արագացումը հաստատուն է: Որպես հավասարաչափ արագացող շարժման արագացման միավոր ընդունվում է այն մարմնի արագացումը, երբ այդ շարժման արագությունը յուրաքանչյուր մեկ վարկյանում փոխվում է մեկ մետր վարկյանում: Այդ միավորը կոչվում է մեկ մետր վարկյան քառակուսի: Հավասարաչափ արագացող շարժման արագությունը հավասար կլինի V=a*t:
Հավսարաչափ արագացող շարժման դեպքում, արագացումը հաստատուն է: Որպես հավասարաչափ արագացող շարժման արագացման միավոր ընդունվում է այն մարմնի արագացումը, երբ այդ շարժման արագությունը յուրաքանչյուր մեկ վարկյանում փոխվում է մեկ մետր վարկյանում: Այդ միավորը կոչվում է մեկ մետր վարկյան քառակուսի: Հավասարաչափ արագացող շարժման արագությունը հավասար կլինի V=a*t:
Լաբորատոր աշխատանք
Նպատակը՝ ծանոթանալ լաբորատորիայի անվտանգության կանոններին՝ ուսուցչի ծանոթացմամբ:
Ծանոթանալ այն չափիչ գործիքների հետ որոնց հետ մենք աշխատելու ենք:
Այդ գործիքների հետազոտում և դրանց սանդղակի ամենափոքր բաժանման արժեքի և չափման սխալը որոշում:
Աշխատանքի ընթացքը
Դասերին ծանոթացել ենք անվտանգության կանոններին: Իմացել ենք որ կա 2 տեսակի հոսանքի աղբյուրներ մեկը 36 մյուսը 220 ոլտ: Այն գործիքները որոնք ցածր լարմամբ են աշխատում չի կարելի միացնել բարձր լարմամբ վարդակին: Ծանոթացել ենք տարբեր գործիքների հետ՝ ջեռուցիցչների, հոսանքի փոխանցիչների, կշեռքների, չափագլանների, տարբեր քանոնների, տարաների և տարբեր ուժաչափիչների:
Մենք այդ գործիքները նախ սկսեցինք հետազոտել՝ գործիքից օգտվելուց առաջ պետք է նայել իր չափման հնարավարությունները:
Դրա ամենաներգևի և ամենավերևի նրբագծերի դիմաց գրված թվերը ցույց են տալիս սարքի չափման հնարավորությունները:
Որից հետո նկատեցի, որ բոլոր չափիչ գործիքների նման են նրանով, որ բոլորի վրա կան նրբագծերով արված բաժանումներին, որին անվանում ենք սանդղակ:
Մենք հասկացանք, որ գործիքից օգտվելուց առաջ ուսումնասիրում ենք դրա չափման հնարավորությունները:
Ծանոթանալ այն չափիչ գործիքների հետ որոնց հետ մենք աշխատելու ենք:
Այդ գործիքների հետազոտում և դրանց սանդղակի ամենափոքր բաժանման արժեքի և չափման սխալը որոշում:
Աշխատանքի ընթացքը
Դասերին ծանոթացել ենք անվտանգության կանոններին: Իմացել ենք որ կա 2 տեսակի հոսանքի աղբյուրներ մեկը 36 մյուսը 220 ոլտ: Այն գործիքները որոնք ցածր լարմամբ են աշխատում չի կարելի միացնել բարձր լարմամբ վարդակին: Ծանոթացել ենք տարբեր գործիքների հետ՝ ջեռուցիցչների, հոսանքի փոխանցիչների, կշեռքների, չափագլանների, տարբեր քանոնների, տարաների և տարբեր ուժաչափիչների:
Մենք այդ գործիքները նախ սկսեցինք հետազոտել՝ գործիքից օգտվելուց առաջ պետք է նայել իր չափման հնարավարությունները:
Դրա ամենաներգևի և ամենավերևի նրբագծերի դիմաց գրված թվերը ցույց են տալիս սարքի չափման հնարավորությունները:
Որից հետո նկատեցի, որ բոլոր չափիչ գործիքների նման են նրանով, որ բոլորի վրա կան նրբագծերով արված բաժանումներին, որին անվանում ենք սանդղակ:
Մենք հասկացանք, որ գործիքից օգտվելուց առաջ ուսումնասիրում ենք դրա չափման հնարավորությունները:
1 լ. - 1դմ.3
1 մլ. - 1սմ.3
1մ3 - 1մ*1մ*1մ-10դմ*10դմ*10դմ-1000դմ.3-1000լ.
Իմ չափագլանի մեջ լցրեցի ջուր և իմացա նրա ծավալը:
Չափանոթի բաժանման արժեքը՝ C=200-1005=20 սմ.3 Չափման սխալը կլինի`C1=20սմ.3:2=10սմ.3
Չափագլանի ջրի ծավալը՝ V=140 սմ.310սմ.3
Դաս 4
|Շարունակել որոշել լաբորատորիայում գտնվող տարբեր գործիքների սանդղակների բաժանման արժեքները,չափման սխալը,չափման սահմանը
Պարզաբանել և կրկնել հետևյալ հարցերը՝
1.Ի՞նչն են անվանում սանդղակի բաժանման արժեք:
Պետք է գտնել սանդղակի մոտակա երկու գծիկներ, որոնց կողքին մեծության թվային արժեքներ են գրված։ Այնուհետև մեծ արժեքից հանել փոքր արժեքը և ստացված արդյունքը բաժանել նրանքց միջև եղած բաժանումների թվին:
100:10=10մլ.C=600-500=100,
2.Ո՞րն է սարքի չափման սահմանը,
Սարքի ամենավերևի և ամենաներքևի թվերը ցույց են տալիս դրա չափման սահմանը:
3.Ո՞րոշել տրված գործիքի չափման սխալը
Չափման սխալը՝ C=10մլ.25մլ.
Ծավալը՝ V=220մլ.
220-5մլ.<V<220+5մլ.
Է.Ղազարյանի դասագրքից՝ էջ166ից,վարժություններ1ից-15-ը
Կանոնավոր և անկանոն պինդ մարմնի ծավալի որոշում
Անհրաժեշտ առարկաներ՝ չափագլան, քանոն, թել, մկրատ, ջուր:
Կանոնավոր մարմնի ծավալի որոշումը: Քանոնի միջոցով պետք է չափել կանոնավոր մարմնի չորսունը: Այն որոշելու համար քանոնով չամում եմ նրա երկարությունը, լայնությունը և բարձրությունը նշանակելով համապատասխանաբար a, b, h տառերով:
Փայտ
a=2,5 սմ.
b=2,5 սմ.
h=9,3 սմ.
V=a*b*հ=58,125 սմ.3
Մետաղ
a=2 սմ.
b=1 սմ.
h=3 սմ.
V=a*b*h=2*1*3=6 սմ.3
Այժմ իմ մետաղյա չորսուի ծավալաը կորոշեմ չափագլանի օգնությամբ: Դրա համար նախ որոշում եմ իմ չափագլանի սանդղակի բաժանման արժեքը: Սանդղակը դա գործիքի վրա նրբագծերով արված բաժանումներն են: Գործիքի բաժանման սխալը գործիքի բաժանման արժեքի կեսն է
C=800սմ3-700սմ310=10 սմ.3
C1=10մլ.25մլ.
Նույն այդ կանոնավոր մարմնի ծավալը որոշում եմ չափագլանով: Դրա համար նախ որոշեմ չափագլանի ձանդղակի բաժանման արժեքը
Չափանոթի մեջ լցնում եմ այնքան ջուր, որ իմ չորսունը կարողանա սույզվել
Լցված ջրի ծավալը չափագլանում ջրի ծավալը
V1=180 սմ.35մլ.3
Մարմինը կապում եմ թելով և իջեցնում ջրի մեջ մինչև սուզվելը
Ջրի և մարմնի ծավալը՝
V2=190 սմ.3 5 մլ.3
Սուզված մարմնի ծավալը կլինի` V1-V2, 190-180=10 սմ.3
6. Մարմնի փոխազդեցությունը
Մարմնի զանգված
Զանգվածի միավորներ
- Մարմնի շարջման արագությունը փոփոխվում է նրա վրա այլ մարմնի ազդեցությունից հետո
Պատասխան - Ո՞ր դեպքում Ա սայլակը կսկսի շարջվել, եթե այրենք թելը. նկարում պատկերված 1 և 3 վիճակներում
Պատասխան - Հրացանից կրակելիս գնդակի արագությունը 600մ/վ է, իսկ հրացանի հետարվածի արագությունը՝ 1,5մ/վ: Ո՞ր մարմնի զանգվածն է մեծ և քանի՞ անգամ: Գնդակի զանգվածը 400 անգամ փոքր է հրացանի զանգվածից:
Պատասխան - Քանի կիլոգրամ է պարունակում 2.5 տոննան. 2500կգ.
Պատասխան - Քանի՞ գրամ է 0,025կգ-ը: 25գ.
Պատասխան - Արտահայտեք 250 գրամը կիլոգրամներով: 0,25կգ
10.Մարմնի խտությունը
Տարբերակ 1
I.Բետոնի խտությունը 2200կգ/մ3 է, նշանակում է, որ 1մ3 ծավալով բետոնը 2200կգ է
Պատասխան
II.V=20մ3
m=16,000կգ.
-?
16,00020=800կմ/մ3
Պատասխան
III.V=0.0002մ3
m=1,6կգ.
-?
mv=1,60,002=800կգ/մ3
Պատասխան
IV.=2700կգ/մ3
գ/սմ3-?
=2700կգ/մ3=270010001000000=2710գ/սմ3=2,7գ/սմ3
V.V=0,5դմ3
m=450գ.
-?
V=0,5դմ3=0,5*1*1*1=0,5*10*10*10=0,5*1000=500
=mV=450գ.500սմ=0,9գ.սմ3
Դուռ,աթոռ,սեղան,դարակ-փայտե,երկաթյա,
Դանակ,պատառաքաղ,դանակ-փայտե,երկաթյա,պլասմասե
տուն-քարե,փայտե
Ատոմի կառուցվածքըԷլեկտրական երևույթները բացատրելու համար անհրաժեշտ է պարզել ատոմի կառուցվածքը: Այդ ուղղությամբ առաջին հայտնագործությունը կատարեց անգլիացի գիտնական Ջ. Թոմսոնը: 1898 թվականին նա հայտնաբերեց ատոմի կազմի մեջ մտնող և տարրական լիցք կրող փոքրագույն մասնիկը՝ էլեկտրոնը:
Էլեկտրոնի լիցքը՝ qe=−e=−1,6⋅10−19Կլ, իսկ զանգվածը՝ me=9.1⋅10−31կգԷլեկտրոնը անհնար է «զատել» իր լիցքից, որը միշտ միևնույն արժեքն ունի: Տարբեր քիմիական տարրերի ատոմներում պարունակվում են տարբեր թվով էլեկտրոններ: Շարունակելով ատոմի կառուցվածքի բացահայտման հատուկ փորձերը, անգլիացի գիտնական Էռնեստ Ռեզերֆորդը 1911թ.-ին ներկայացրեց ատոմի կառուցվածքի վերաբերյալ իր մոդելը, որն անվանեցին մոլորակային:
Ըստ Ռեզերֆորդի նյութի՝ յուրաքանչյուր ատոմ կարծես փոքրիկ Արեգակնային համակարգ է, որի կենտրոնում դրականապես լիցքավորված միջուկն է: Էլեկտրոնները պտտվում են միջուկի շուրջը նրա չափերից շատ ավելի մեծ հեռավորությունների վրա, ինչպես մոլորակները Արեգակի շուրջը: Էլեկտրոնները շարժվում են արագացմամբ (մոտ 1022մ/վ2), որի պատճառը միջուկի և Էլեկտրոնի փոխադարձ ձգողությունն է: Էլեկտրոնի և միջուկի գրավիտացիոն փոխազդեցությունը շատ փոքր է` մոտ 10−40ն, հետևաբար նրանց փոխազդեցությունը հիմնականում էլեկտրամագնիսական բնույթի է:
Սովորական վիճակում մարմինը, ինչպես և նրա կառուցվածքային տարրերը՝ ատոմները, էլեկտրաչեզոք են: Ուրեմն վերջինիս բոլոր էլեկտրոնների գումարային լիցքի բացարձակ արժեքը հավասար է միջուկի լիցքին:
Տարբեր տարրերի ատոմները միմյանցից տարբերվում են իրենց միջուկի լիցքով և այդ միջուկի շուրջը պտտվող Էլեկտրոնների թվով:
Դ. Ի. Մենդելեևի քիմիական տարրերի պարբերական աղյուսակում տարրերի կարգաթիվը՝ Z-ը, համընկնում է սովորական վիճակում տվյալ տարրերի ատոմի մեջ պարունակվող էլեկտրոննեի թվի հետ, հետևաբար էլեկտրոնների գումարային լիցքը ատոմում հավասար է՝
qէլ.=−Z⋅e
Միջուկի լիցքը կլինի՝
qմիջ.=+Z⋅e
Ատոմի միջուկը ևս բարդ կառուցվածք ունի. նրա կազմության մեջ մտնում են տարրական դրական լիցք կրող մարմիններ՝ պրոտոններ:
qp=e=1,6⋅10−19կլ
Պրոտոնի զանգվածը մոտ 1840 անգամ մեծ է էլեկտրոնի զանգվածից: Դատելով միջուկի լիցքից կարելի է պնդել.
Ատոմի միջուկում պրոտոնների թիվը հավասար է տվյալ քիմիական տարրի կարգահամարին՝ Z-ին:
Ինչպես ցույց տվեցին հետազոտությունները, բացի պրոտոններից միջուկի պարունակում է նաև չեզոք մասնիկներ, որոնց անվանում են նեյտրոններ:
Նեյտրոնի զանգվածը փոքր ինչ մեծ է պրոտոնի զանգվածից: Նեյտրոնների թիվը միջուկում նշանակում են N տառով:
Միջուկի պրոտոնների՝ Z թվի և նեյտրոնների N թվի գումարին անվանում են միջուկի զանգվածային թիվ և նշանակում A տառով:
A=Z+N, որտեղից՝ N=A−Z
A-ն կարելի է որոշել Մենդելեևի աղյուսակից՝ կլորացնելով տրված տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը մինչև ամբողջ թիվ:
Այսպիսով, ատոմի կենտրոնում դրական լիցք ունեցող միջուկն է, որը կազմված է Z պրոտոնից և N նեյտրոնից, իսկ միջուկի շուրջը, եթե ատոմը չեզոք է, պտտվում են Z Էլեկտրոններ:
Որոշ դեպքերում ատոմները կարող են կորցնել մեկ կամ մի քանի էլեկտրոններ: Այդպիսի ատոմն այլևս չեզոք չէ, այն ունի դրական լիցք և կոչվում է դրական իոն: Հակառակ դեպքում, երբ ատոմին միանում է մեկ կամ մի քանի էլեկտրոն, ատոմը ձեռք է բերում բացասական լիցք և վեր է ածվում բացասական իոնի:
Էլեկտրոնի լիցքը՝ qe=−e=−1,6⋅10−19Կլ, իսկ զանգվածը՝ me=9.1⋅10−31կգԷլեկտրոնը անհնար է «զատել» իր լիցքից, որը միշտ միևնույն արժեքն ունի: Տարբեր քիմիական տարրերի ատոմներում պարունակվում են տարբեր թվով էլեկտրոններ: Շարունակելով ատոմի կառուցվածքի բացահայտման հատուկ փորձերը, անգլիացի գիտնական Էռնեստ Ռեզերֆորդը 1911թ.-ին ներկայացրեց ատոմի կառուցվածքի վերաբերյալ իր մոդելը, որն անվանեցին մոլորակային:
Ըստ Ռեզերֆորդի նյութի՝ յուրաքանչյուր ատոմ կարծես փոքրիկ Արեգակնային համակարգ է, որի կենտրոնում դրականապես լիցքավորված միջուկն է: Էլեկտրոնները պտտվում են միջուկի շուրջը նրա չափերից շատ ավելի մեծ հեռավորությունների վրա, ինչպես մոլորակները Արեգակի շուրջը: Էլեկտրոնները շարժվում են արագացմամբ (մոտ 1022մ/վ2), որի պատճառը միջուկի և Էլեկտրոնի փոխադարձ ձգողությունն է: Էլեկտրոնի և միջուկի գրավիտացիոն փոխազդեցությունը շատ փոքր է` մոտ 10−40ն, հետևաբար նրանց փոխազդեցությունը հիմնականում էլեկտրամագնիսական բնույթի է:
Սովորական վիճակում մարմինը, ինչպես և նրա կառուցվածքային տարրերը՝ ատոմները, էլեկտրաչեզոք են: Ուրեմն վերջինիս բոլոր էլեկտրոնների գումարային լիցքի բացարձակ արժեքը հավասար է միջուկի լիցքին:
Տարբեր տարրերի ատոմները միմյանցից տարբերվում են իրենց միջուկի լիցքով և այդ միջուկի շուրջը պտտվող Էլեկտրոնների թվով:
Դ. Ի. Մենդելեևի քիմիական տարրերի պարբերական աղյուսակում տարրերի կարգաթիվը՝ Z-ը, համընկնում է սովորական վիճակում տվյալ տարրերի ատոմի մեջ պարունակվող էլեկտրոննեի թվի հետ, հետևաբար էլեկտրոնների գումարային լիցքը ատոմում հավասար է՝
qէլ.=−Z⋅e
Միջուկի լիցքը կլինի՝
qմիջ.=+Z⋅e
Ատոմի միջուկը ևս բարդ կառուցվածք ունի. նրա կազմության մեջ մտնում են տարրական դրական լիցք կրող մարմիններ՝ պրոտոններ:
qp=e=1,6⋅10−19կլ
Պրոտոնի զանգվածը մոտ 1840 անգամ մեծ է էլեկտրոնի զանգվածից: Դատելով միջուկի լիցքից կարելի է պնդել.
Ատոմի միջուկում պրոտոնների թիվը հավասար է տվյալ քիմիական տարրի կարգահամարին՝ Z-ին:
Ինչպես ցույց տվեցին հետազոտությունները, բացի պրոտոններից միջուկի պարունակում է նաև չեզոք մասնիկներ, որոնց անվանում են նեյտրոններ:
Նեյտրոնի զանգվածը փոքր ինչ մեծ է պրոտոնի զանգվածից: Նեյտրոնների թիվը միջուկում նշանակում են N տառով:
Միջուկի պրոտոնների՝ Z թվի և նեյտրոնների N թվի գումարին անվանում են միջուկի զանգվածային թիվ և նշանակում A տառով:
A=Z+N, որտեղից՝ N=A−Z
A-ն կարելի է որոշել Մենդելեևի աղյուսակից՝ կլորացնելով տրված տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը մինչև ամբողջ թիվ:
Այսպիսով, ատոմի կենտրոնում դրական լիցք ունեցող միջուկն է, որը կազմված է Z պրոտոնից և N նեյտրոնից, իսկ միջուկի շուրջը, եթե ատոմը չեզոք է, պտտվում են Z Էլեկտրոններ:
Որոշ դեպքերում ատոմները կարող են կորցնել մեկ կամ մի քանի էլեկտրոններ: Այդպիսի ատոմն այլևս չեզոք չէ, այն ունի դրական լիցք և կոչվում է դրական իոն: Հակառակ դեպքում, երբ ատոմին միանում է մեկ կամ մի քանի էլեկտրոն, ատոմը ձեռք է բերում բացասական լիցք և վեր է ածվում բացասական իոնի:
Էլեկտրականացման բացատրությունը: Լիցքի պահպանման օրենքը:
Ատոմի կառուցվածքի բացահայտումը թույլ տվեց բացատրել շատ էլեկտրական երևույթներ: Քննարկենք դրանցից մի քանիսը.
Ինչպե՞ս են էլեկտրականանում մարմինները շփման միջոցով:
Տարբեր տարրերի ատոմներում էլեկտրոնների և միջուկի ձգողության էլեկտրական ուժերը տարբեր են, այդ պատճառով չեզոք մարմինների շփման ժամանակ էլեկտրոնների որոշակի մասը կարող է մի մարմնից անցնել մյուսին: Այն մարմինը, որը տվել է իր էլեկտրոնների մի մասը, կստանա դրական լիցք, մյուս մարմինը, որը վերցրել է այդ էլեկտրոնները՝ բացասական լիցք:
Մարմիններն էլեկտրականանում են, երբ ստանում կամ կորցնում են էլեկտրոններ:
Մարմնի ձեռք բերած լիցքը՝ q=e(Np−Ne), որտեղ Np-ն պրոտոնների թիվն է մարմնում, իսկ Ne-ն՝ էլեկտրոնների թիվը
Ինչու՞ են մետաղները հաղորդիչ, իսկ դիէլեկտրիկները՝ ոչ:
Մետաղներում որոշ էլեկտրոններ թույլ են կապված միջուկին, նրանք կարող են պոկվել ատոմից և ազատորեն տեղաշարժվել մարմնի ողջ ծավալով: Այդ էլեկտրոններն էլ հաղորդիչով տեղափոխում են լիցքեր և կոչվում են հաղորդական էլեկտրոններ: Դիէլեկտրիկում լիցքերը կապված են, նրանք ազատորեն տեղափոխվել և հետևաբար լիցք հաղորդել չեն կարող:
Ինչու՞ են էլեկտրականացման փորձերում օգտագործում դիէլեկտրիկ՝ օրինակ սաթե կամ ապակե ձող:
Քանի որ դիէլեկտրիկում լիցքերը ազատորեն տեղափոխվել չեն կարող, շփման միջոցով դիէլեկտրիկի ստացած լիցքը մնում է այնտեղ, որտեղ առաջացել է: Հետևաբար այն հարմար է փորձեր կատարելիս: Իսկ մետաղական առարկաներով փորձ կատարելիս, որպեսզի լիցքը չհեռանա, պետք է մեկուսիչ բռնակ օգտագործել:
Ատոմի կառուցվածքի բացահայտումը թույլ տվեց բացատրել շատ էլեկտրական երևույթներ: Քննարկենք դրանցից մի քանիսը.
Ինչպե՞ս են էլեկտրականանում մարմինները շփման միջոցով:
Տարբեր տարրերի ատոմներում էլեկտրոնների և միջուկի ձգողության էլեկտրական ուժերը տարբեր են, այդ պատճառով չեզոք մարմինների շփման ժամանակ էլեկտրոնների որոշակի մասը կարող է մի մարմնից անցնել մյուսին: Այն մարմինը, որը տվել է իր էլեկտրոնների մի մասը, կստանա դրական լիցք, մյուս մարմինը, որը վերցրել է այդ էլեկտրոնները՝ բացասական լիցք:
Մարմիններն էլեկտրականանում են, երբ ստանում կամ կորցնում են էլեկտրոններ:
Մարմնի ձեռք բերած լիցքը՝ q=e(Np−Ne), որտեղ Np-ն պրոտոնների թիվն է մարմնում, իսկ Ne-ն՝ էլեկտրոնների թիվը
Ինչու՞ են մետաղները հաղորդիչ, իսկ դիէլեկտրիկները՝ ոչ:
Մետաղներում որոշ էլեկտրոններ թույլ են կապված միջուկին, նրանք կարող են պոկվել ատոմից և ազատորեն տեղաշարժվել մարմնի ողջ ծավալով: Այդ էլեկտրոններն էլ հաղորդիչով տեղափոխում են լիցքեր և կոչվում են հաղորդական էլեկտրոններ: Դիէլեկտրիկում լիցքերը կապված են, նրանք ազատորեն տեղափոխվել և հետևաբար լիցք հաղորդել չեն կարող:
Ինչու՞ են էլեկտրականացման փորձերում օգտագործում դիէլեկտրիկ՝ օրինակ սաթե կամ ապակե ձող:
Քանի որ դիէլեկտրիկում լիցքերը ազատորեն տեղափոխվել չեն կարող, շփման միջոցով դիէլեկտրիկի ստացած լիցքը մնում է այնտեղ, որտեղ առաջացել է: Հետևաբար այն հարմար է փորձեր կատարելիս: Իսկ մետաղական առարկաներով փորձ կատարելիս, որպեսզի լիցքը չհեռանա, պետք է մեկուսիչ բռնակ օգտագործել:
Էլեկտրականացման դեպքում փոխվու՞մ է արդյոք մարմինների ընդհանուր լիցքը:
Պարզելու համար կատարենք հետևյալ փորձը: Վերցնենք սնամեջ գունդ ունեցող երկու էլեկտրաչափ և սինթետիկ նյութից ժապավեն՝ բոլորը լիցքաթափված: Ժապավենով շփենք էլեկտրաչափի ձողը: Էլեկտրաչափի սլաքը կշեղվի, դա նշանակում է, որ նա որոշակի լիցք է ստացել: Այնուհետև ժապավենը մտցնենք II էլեկտրաչափի (սնամեջ) գնդի մեջ. նրա սլաքը կշեղվի ճիշտ նույնքան՝ ցույց տալով մեծությամբ հավասար լիցքերի առկայությունը: Հետագա հետազոտությունների միջոցով կարելի է պարզել, որ այդ լիցքերը նշանով հակառակ են, այսինքն գումարային լիցքերը նորից հավասար է 0-ի: Այս և այլ փորձերը ցույց են տալիս, որ էլեկտրականացման պրոցեսում մարմինների ընդհանուր լիցքը պահպանվում է:
Եթե մարմինների համակարգը շրջապատի հետ լիցք չի փոխանակում, այդ մարմինների լիցքերի հանրահաշվական գումարը մնում է անփոփոխ:
q1+q2+q3+…=const
Պարզելու համար կատարենք հետևյալ փորձը: Վերցնենք սնամեջ գունդ ունեցող երկու էլեկտրաչափ և սինթետիկ նյութից ժապավեն՝ բոլորը լիցքաթափված: Ժապավենով շփենք էլեկտրաչափի ձողը: Էլեկտրաչափի սլաքը կշեղվի, դա նշանակում է, որ նա որոշակի լիցք է ստացել: Այնուհետև ժապավենը մտցնենք II էլեկտրաչափի (սնամեջ) գնդի մեջ. նրա սլաքը կշեղվի ճիշտ նույնքան՝ ցույց տալով մեծությամբ հավասար լիցքերի առկայությունը: Հետագա հետազոտությունների միջոցով կարելի է պարզել, որ այդ լիցքերը նշանով հակառակ են, այսինքն գումարային լիցքերը նորից հավասար է 0-ի: Այս և այլ փորձերը ցույց են տալիս, որ էլեկտրականացման պրոցեսում մարմինների ընդհանուր լիցքը պահպանվում է:
Եթե մարմինների համակարգը շրջապատի հետ լիցք չի փոխանակում, այդ մարմինների լիցքերի հանրահաշվական գումարը մնում է անփոփոխ:
q1+q2+q3+…=const
Փորձնական եղանակով հաստատված այս պնդումը կոչվում է էլեկտրական լիցքի պահպանման օրենք: էլեկտրական հոսանքը մետաղներում Մետաղները կազմվացծ են դրական (+) իոններից ,որոնք տատանվում են բյուրեղացանցի հանգույցներում , և ազատ էլեկտրոններից ։ Էլեկտրական դաշտի բացակայությամբ ազատ էլեկտրոնները շարժվում են քաոսային ձևով ։ Այդ պատճառով էլ ազատ էլեկտրոնների համախումբն անվանում են էլեկտրոնային գազ։ Էլեկտրական դաշտի ազդեցությամբ ազատ էլեկտրոնները ձեռք են բերում նույն կողմն ուղղված լրացուցիչ արագություն և անկանոն շարժման հետ մեկտեղ շարժվում որպես մեկ ամբողջություն ՝ ստեղծելով Էլեկտրական հոսանք ։ Մետաղի բյուրեղացանցի իոններն էլեկտրական հոսանք չեն ստեղծում ։ Այս ենթադրությունը փորձով հաստատել է գերմանացի ֆիզիկոս Կառլ Ռիկեն XIX դարավերջին ։Բայց Ռիկեի փորձն անուղղակիորեն էր ապացուցում ,որ մետաղներում էլեկտրական հոսանքը պայմանավորված է ազատ էլեկտրոններով ։ 1916 թվականին ֆիզիկոսներ Թոմաս Ստյուարտը և Ռիչարդ Թոլմենը ,փորձով չափելով մետաղներում էլեկտրական հոսանք ստեղծող մասնիկների Տեսակարար լիցքը ՝ մասնիկի լիցքի հարաբերությունը նրա զանգվածին , ցույց են տվել ,որ այդ մասնիկներն ,իրոք էլեկտրոններ են ։
Փորձի հիմքում ընկաց էր հետևյալ գաղափարը ։ Եթե արագ շարժվող հաղորդիչը կտրուկ արգելակի ,ապա նրա մեջ առկա լիցքավորված մասնիկները , շնորհիվ իներտության ,որոշ ժամանակ դեռևս կշարունակեն շարժվել , և այդ ընթացքում հաղորդչում կառաջանա կարճատև հոսանք ։ Ստյուարտի և Թոլմենի փորձում մետաղալարով փաթաթված կոճը պտտական շարժման մեջ էր դրվում և ապա կտրուկ արգելակվում։ Արգելակելիս մետաղալարի ծայրերին սահուն հպակներով միացված գալվանաչափը գրանցում էր կարճատև հոսանք , որի ուղղությունը ցույց էր տալիս , որ այն ստեղծվել է բացասական լիցքով մասնիկի շարժմամբ ։ Չափելով հաղորդալարով անցած ընդհանուր լիցքի քանակը ՝ Ստյուարտը և Թոլմենը հաշվել են ազատ մասնիկի տեսակարար լիցքը , որի արժեքը մեծ ճշտությամբ համընկնում է էլեկտրոնի համար այլ եղանակով որոշված տեսակարար լիցքի արժեքին ։
Այսպիսով ՝ ապացուցվել է ,որ մետաղներում էլեկտրական հոսանքն ազատ էլեկտրոնների ուղղորդված շարժումն է ։Հոսանքի ուժ ամպերաչափ
Էլեկտրական հոսանքի ազդեցությունները կարող են լինել թույլ կամ ուժեղ, ունենալ իրենց քանակական բնութագիրը:
Էլեկտրական հոսանքը քանակապես բնութագրող ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է հոսանքի ուժ:
Հոսանքի ուժը ցույց է տալիս հողորդիչի լայնական հատույթով մեկ վայրկյանի ընթացքում անցնող լիցքի քանակը:
Եթե կամայական հավասար ժամանակներում հաղորդչի լայնական հատույթով անցնում են լիցքի նույն քանակը, ապա ադպիսի հոսանքն անվանում են հաստատուն հոսանք:
Հաստատուն հոսանքի ուժը նշանակում են I տառով:
Հաստատուն հոսանքի ուժը դրական սկալյար մեծություն է, որը հավասար է հաղորդչի լայնական հատույթով հոսանքի ուղղությամբ t ժամանակում անցած q լիցքի հարաբերությանը այդ ժամանակին:
I=qt (1)
Միավորների միջազգային համակարգում հոսանքի ուժի միավորը կոչվում է ամպեր(Ա), ի պատիվ ֆրանսիացի ֆիզիկոս Անդրե Ամպերի (1775-1836թ.):
Ամպերի սահմանման հիմքում ընկած է հոսանքի մագնիսական ազդեցությունը: 1Ա-ին զուգահեռ հաճախ գործածվում են 1մԱ =10−3Ա և 1մկԱ =10−6Ա միավորները:
Հոսանքի ուժի միջոցով, եթե այն հայտնի է, կարելի է որոշել t ժամանակում հաղորդիչով անցնող լիցքի մեծությունը.
q=I⋅t (2)
(2) բանաձևը թույլ է տալիս սահմանել էլեկտրական լիցքի միավորը՝ կուլոնը (Կլ). 1Կլ=1Ա⋅1վ=1Ավ
Մեկ կուլոնն այն լիցքն է, որն անցնում է հաղորդչի լայնական հատույթով 1 վայրկյանում, երբ հոսանքի ուժը հաղորդչում 1Ա է:
Հոսանքի ուժը չափում են հատուկ սարքի՝ ամպերաչափի կամ միլիամպերաչափի միջոցով:
Ամպերաչափի պայմանական նշան է
Ամպերաչափն այնպես է կառուցված, որ շղթային միացնելիս, հոսանքի ուժը շղթայում գրեթե չի փոխվում: Ամպերաչափը էլեկտրական շղթային միացնելու ժամանակ անհրաժեշտ է պահպանել հետևյալ կանոնները.
Ամպերաչափը միացնում են հաջորդաբար էլեկտրական շղթայի այն բաղադրիչին, որի հոսանքի ուժը պետք է չափեն:
Ընդ որում, ոչ մի նշանակություն չունի ամպերաչափը միացվել է հետազոտվող սպառիչի աջ, թե ձախ կողմում: Հետևաբար, հոսանքի ուժը շղթայի հաջորդաբար միացված տեղամասում նույնն է:
Ամպերաչափի «+» սեղմակը անհրաժեշտ է միացնել այն հաղորդալարի հետ, որը գալիս է հոսանքի աղբյուրի դրական բևեռից, իսկ նշանով սեղմակը՝ այն հաղորդալարի հետ, որը գալիս է բացասական բևեռից:
Էլեկտրական հոսանքը քանակապես բնութագրող ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է հոսանքի ուժ:
Հոսանքի ուժը ցույց է տալիս հողորդիչի լայնական հատույթով մեկ վայրկյանի ընթացքում անցնող լիցքի քանակը:
Եթե կամայական հավասար ժամանակներում հաղորդչի լայնական հատույթով անցնում են լիցքի նույն քանակը, ապա ադպիսի հոսանքն անվանում են հաստատուն հոսանք:
Հաստատուն հոսանքի ուժը նշանակում են I տառով:
Հաստատուն հոսանքի ուժը դրական սկալյար մեծություն է, որը հավասար է հաղորդչի լայնական հատույթով հոսանքի ուղղությամբ t ժամանակում անցած q լիցքի հարաբերությանը այդ ժամանակին:
I=qt (1)
Միավորների միջազգային համակարգում հոսանքի ուժի միավորը կոչվում է ամպեր(Ա), ի պատիվ ֆրանսիացի ֆիզիկոս Անդրե Ամպերի (1775-1836թ.):
Ամպերի սահմանման հիմքում ընկած է հոսանքի մագնիսական ազդեցությունը: 1Ա-ին զուգահեռ հաճախ գործածվում են 1մԱ =10−3Ա և 1մկԱ =10−6Ա միավորները:
Հոսանքի ուժի միջոցով, եթե այն հայտնի է, կարելի է որոշել t ժամանակում հաղորդիչով անցնող լիցքի մեծությունը.
q=I⋅t (2)
(2) բանաձևը թույլ է տալիս սահմանել էլեկտրական լիցքի միավորը՝ կուլոնը (Կլ). 1Կլ=1Ա⋅1վ=1Ավ
Մեկ կուլոնն այն լիցքն է, որն անցնում է հաղորդչի լայնական հատույթով 1 վայրկյանում, երբ հոսանքի ուժը հաղորդչում 1Ա է:
Հոսանքի ուժը չափում են հատուկ սարքի՝ ամպերաչափի կամ միլիամպերաչափի միջոցով:
Ամպերաչափի պայմանական նշան է
Ամպերաչափն այնպես է կառուցված, որ շղթային միացնելիս, հոսանքի ուժը շղթայում գրեթե չի փոխվում: Ամպերաչափը էլեկտրական շղթային միացնելու ժամանակ անհրաժեշտ է պահպանել հետևյալ կանոնները.
Ամպերաչափը միացնում են հաջորդաբար էլեկտրական շղթայի այն բաղադրիչին, որի հոսանքի ուժը պետք է չափեն:
Ընդ որում, ոչ մի նշանակություն չունի ամպերաչափը միացվել է հետազոտվող սպառիչի աջ, թե ձախ կողմում: Հետևաբար, հոսանքի ուժը շղթայի հաջորդաբար միացված տեղամասում նույնն է:
Ամպերաչափի «+» սեղմակը անհրաժեշտ է միացնել այն հաղորդալարի հետ, որը գալիս է հոսանքի աղբյուրի դրական բևեռից, իսկ նշանով սեղմակը՝ այն հաղորդալարի հետ, որը գալիս է բացասական բևեռից:
Էլեկտրական հոսանք Հաղորդիչներում լիցքավորված մասնիկները՝ մետաղներում էլեկտրոնները, էլեկտրոլիտներում` իոնները, կարող են ազատորեն տեղափոխվել մարմնի մի մասից մյուսը: Այդ լիցքավորված մասնիկներին անվանում են ազատ լիցքակիրներ:
Էլեկտրական դաշտի բացակայության դեպքում ազատ լիցքակիրները հաղորդիչում կատարում են քաոսային (ջերմային) շարժում, ուստի կամայական ուղղությամբ նրանք տեղափոխում են նույն քանակի լիցքեր:
Էլեկտրական դաշտի առկայության դեպքում, նրա ազդեցության տակ, ազատ լիցքակիրները ջերմային շարժման հետ մեկտեղ կատարում են նաև ուղղորդված շարժում և այդ ուղղությամբ ավելի շատ լիցք տեղափոխվում: Հոսանքի աղբյուր Հոսանքի աղբյուրը սարք է, որը հաղորդիչում Էլեկրական դաշտ է առաջացնում: Որպեսզի հոսանքը նկատելի ժամանակ գոյություն ունենա անհրաժեշտ է հոանքի աղբյուրի առկայություն: Գալվանական տարրն առաջին պարզագույն հոսանքի աղբյուրն է։ Այն գործածվում է մինչ օրս և այդպես է կոչվում ի պատիվ Լուիջի Գալվանիի, ով իտալացի կենսաբան, բժիշկ է։ Լիցքակուտակիչները (ակումուլյատորները) ավտոմեքենայում, բջջային հեռախոսներում և այլ բազմատեսակ սարքերում մեծ կիրառություն ունեցող հոսանքի աղբյուրներ են, որոնք կարելի է օգտագործել ՝ լիցքավորելով նորից։ Հոսանքի աղբյուրներն ունեն երկու բևեռ ՝ դրական (+) և բացասական (-): Դրական և բացասական բևեռների մոտ կուտակված լիցքերը պայմանավորված են հոսանքի աղբյուրի ներսում ընթացող քիմիական ռեակցիաներով, որոնք տեղի են ունենում հատուկ լուծույթի մեջ խորասուզված հաղորդիչների՝ էլեկտրոդների միջև:
Էլեկտրական դաշտի առկայության դեպքում, նրա ազդեցության տակ, ազատ լիցքակիրները ջերմային շարժման հետ մեկտեղ կատարում են նաև ուղղորդված շարժում և այդ ուղղությամբ ավելի շատ լիցք տեղափոխվում: Հոսանքի աղբյուր Հոսանքի աղբյուրը սարք է, որը հաղորդիչում Էլեկրական դաշտ է առաջացնում: Որպեսզի հոսանքը նկատելի ժամանակ գոյություն ունենա անհրաժեշտ է հոանքի աղբյուրի առկայություն: Գալվանական տարրն առաջին պարզագույն հոսանքի աղբյուրն է։ Այն գործածվում է մինչ օրս և այդպես է կոչվում ի պատիվ Լուիջի Գալվանիի, ով իտալացի կենսաբան, բժիշկ է։ Լիցքակուտակիչները (ակումուլյատորները) ավտոմեքենայում, բջջային հեռախոսներում և այլ բազմատեսակ սարքերում մեծ կիրառություն ունեցող հոսանքի աղբյուրներ են, որոնք կարելի է օգտագործել ՝ լիցքավորելով նորից։ Հոսանքի աղբյուրներն ունեն երկու բևեռ ՝ դրական (+) և բացասական (-): Դրական և բացասական բևեռների մոտ կուտակված լիցքերը պայմանավորված են հոսանքի աղբյուրի ներսում ընթացող քիմիական ռեակցիաներով, որոնք տեղի են ունենում հատուկ լուծույթի մեջ խորասուզված հաղորդիչների՝ էլեկտրոդների միջև:
Էլեկտրական հոսանք Էլեկտրական հոսանքը, լիցքավորված մասնիկներիուղղորդված շարժում։ Նման մասնիկները կարող են լինել օրինակ մետաղներում — էլեկտրոնները, էլեկտրոլիտներում — իոնները (կատիոններե և անիոններր), գազերում — իոնները և էլեկտրոնները, վակուումում որոշակի պայմանների դեպքում — էլեկտրոնները, կիսահաղորդիչներում էլեկտրոնները և խոռոչները (էլեկտրոնա-խոռոչային հաղորդականություն): Երբեմն Էլեկտրական հոսանք է կոչվում նաև շեղման հոսանքը, որը առաջանում է էլեկտրական դաշտի փոփոխությունների ժամանակ։
Ինչ-որ նյութի մեջ էլեկտրական հոսանքի առկայության համար անհրաժեշտ է իրագործել երկու պայմաններ.
1. Նյութը պետք է լիցքավորված, սակայն ազատ մասինկներ ունենա, այնպիսի մասնիկներ, որոնք կարող են ազատ տեղաշարժվել մարմնի ողջ ծավալով(հոսանքակիրներ)։
2. Այդ մասինիկների վրա պետք է ուժ ազդի և ստիպի շարժվել մի որոշակի ուղղությունով։
Սակայն որպեսզի էլեկտրական հոսանք անցնի, պետք է հոսանքիաղբյուրը։Հոսանքի աղբյուրը հատուկ սարք է, որի միջոցով հաղարդչում էլեկտրական դաշտէ առաջանում։
1. Նյութը պետք է լիցքավորված, սակայն ազատ մասինկներ ունենա, այնպիսի մասնիկներ, որոնք կարող են ազատ տեղաշարժվել մարմնի ողջ ծավալով(հոսանքակիրներ)։
2. Այդ մասինիկների վրա պետք է ուժ ազդի և ստիպի շարժվել մի որոշակի ուղղությունով։
Սակայն որպեսզի էլեկտրական հոսանք անցնի, պետք է հոսանքիաղբյուրը։Հոսանքի աղբյուրը հատուկ սարք է, որի միջոցով հաղարդչում էլեկտրական դաշտէ առաջանում։
Комментариев нет:
Отправить комментарий